به نام خداوند بخشنده مهربان

تاریخچه تقسیمات کشوری در استان وشهرستان ایرانشهر
استان سیستان وبلوچستان به دلیل ویژگیهای فضائی وطبیعی کمترین تحولات در تقسیمات سیاسی ، اداری را داشته است. در سال 1324 سیستان وبلوچستان به عنوان یک فرمانداری کل به تصویب مجلس رسید ومشتمل بر 4 فرمانداری ،زاهدان، زابل ،سراوان و ایرانشهر بود ودر سال 1333به استان تبدیل شد. در سرشماری سال 35 شهرستان ایرانشهر ، جمعیت شهر ایرانشهر 3600 نفر بوده است . در سال 1367 بخش های نیکشهر ، قصر قند ، فنوج ، بنت ولاشار از چابهار و ایرانشهر منفک وتشکیل شهرستان جدید نیکشهر را داده اند. در ادامه در سال 1379 بخشهای سرباز و راسک از شهرستان ایرانشهر منفک و ضمن تبدیل دهستان پیشین به بخش ،شهرستان سرباز بوجود آمد. در سال 1387 نیز بخش دلگان از شهرستان ایرانشهر منفک و با ارتقاء دهستان جلگه چاه هاشم به بخش تبدیل به شهرستان دلگان شد . و هم اینک شهرستان ایرانشهر با سه بخش مرکزی ،بمپور و بزمان همچنان قلب تپنده شریانهای ورودی وخروجی شمال به جنوب وشرق به غرب می باشد.

شهرستان ایرانشهر به جز ناحیه ای در پهنه شمال غرب شهرستان که در حوزه آبریزکویر لوت قرار دارد تمامی پهنه شهرستان در حوزه آبریزشرق جازموریان واقع شده است.در دهستانهای دامن ، ابتر جهت عمومی شیب به سمت جنوب وغرب ودر  دهستان حومه به جانب شرق است و البته رودخانه بمپورنیز در خط القعر پهنه شرق دهستان است و لذا شیب از شمال وجنوب به سمت رودخانه بمپور می باشدکه نهایتاً به هامون جازموریان ختم می شود.

شهرستان ایرانشهر با وسعت 18475 کیلومتر مربع دارای 3 بخش و7 دهستان و579 روستا می باشد .

الف – بخش مرکزی :

بخش مرکزی  دارای سه دهستان ابتر با وسعت 850 کیلومتر مربع ، دهستان دامن با  900 کیلومتر مربع ودهستان حومه به مرکزیت شهردراز با وسعت 1350 کیلومتر مربع می باشد .

عمده شغل مردم در بخش مرکزی کشاورزی ، دامپروری ،کارگری و فعالیتهای محدود اقتصادی در بازار خرید و فروش دام وخرید وفروش محصول خرمای تولیدی می باشد.

بخش مرکزی دارای 271 آبادی است که از این تعداد 53 آبادی در دهستان ابتر ، 163 آبادی در دهستان حومه و55 آبادی در دهستان دامن واقع شده اند .

ب- بخش بمپور

بخش بمپور دروازه ورودی تمدن بلوچستان محسوب می شود که در مقطعی از زمان بزرگترین بخش کشور بوده و بخش های بنت و فنوج و لاشار و حتی شهرستان امروزی نیکشهر از توابع بخش بمپور بوده اند .  بخش بمپور دارای دو شهر بمپور و محمدان می باشد . بخش بمپور دارای 2900  کیلومتر مربع مساحت و دارای سابقه و پیشینه بسیار قدیمی بوده که همزمان با دو استان سمنان و کهکیلویه و بویراحمد بخش شده و بلحاظ تاریخی مرکز حکمرانی بلوچستان و انبار غله بلوچستان بوده است .

بخش بمپور دارای دو دهستان بمپور شرقی به مرکزیت نوکجوب با وسعت 650 کیلومتر مربع و دهستان بمپور غربی به مرکزیت قاسم آباد با وسعت 3250 کیلومتر مربع و دارای 119 پارچه آبادی بوده  که از این تعداد 51 آبادی در دهستان بمپور غربی و 68 پارچه آبادی در دهستان بمپور شرقی واقع شده اند .

 ج : بخش بزمان

بخش بزمان کم تراکم ترین  ، وسیع ترین و کم جمعیت ترین بخش شهرستان می باشد . این بخش دارای 12475 کیلومتر مربع مساحت می باشد و دارای دو دهستان آب رئیس به مرکزیت مسجدابوالفضل  با وسعت 5925  کیلومتر مربع و دهستان بزمان به مرکزیت گیمان با وسعت 6550 کیلومتر مربع می باشد . بخش بزمان جمعاً دارای 188 پارچه آبادی است که از این تعداد  60 آبادی در دهستان آب رئیس و 128 پارچه آبادی در دهستان بزمان می باشند .

  وضعیت جمعیتی شهرستان
 براساس سرشماری عمومی نفوس مسکن سال 1390 شهرستان ایرانشهر دارای 51023 خانوار و 219796 نفرجمعیت بوده است که از این تعداد 54 درصد جمعیت در حوزه های شهری و45 درصد جمعیت در حوزه های روستایی ساکن هستند. حدود 70 درصد جمعیت شهرستان زیر 30 سال سن دارند و5/12 درصد آن کودکان زیر6 سال می باشندکه ضرورت دارد این نیروی جوان را به عنوان یک قابلیت و به عنوان یک فرصت لحاظ نموده و برای آن برنامه ریزی نمائیم.

وضعیت فرهنگی واجتماعی شهرستان
شهرستان ایرانشهر با استقرار در یک موقعیت جغرافیایی ممتاز ووجود انبوه نیروهای جوان ،فعالیت NGO  ها ومؤسسات غیردولتی و انجمن های فرهنگی ، هنری وادبی یکی از قطب های فرهنگی وهنری جنوب استان بوده به گونه ایی که آثار فعالیتهای فرهنگی وهنری در جشنواره های تئاتر فجر کشور ، مرکز استان وتا جنوبی ترین مناطق استان به چشم می خورد که نشان از قابلیت جوانان این خطه داشته علاوه بر آن فقط  در سال 89 عضویت  دونفر از ورزشکاران کریکت در تیم ملی ، یک نفر در تیم ملی تکواندو ویک نفر در تیم ملی پاورلیفتینگ نشان از شایستگی واستعداد جوانان این شهرستان در مبحث ورزشی داشته وضرورت برنامه ریزی مسئولین وتوجه بیشتر آنان را برای سرمایه گذاری در ابعاد مختلف برای جوانان می طلبد .

سازمانهای مردم نهاد شهرستان
تشکل های غیردولتی در منطقه نوعی پیشینه قدیمی دارند و تشکل های غیرسازمان سافته ایی در کارکردهای مردم منطقه مشاهده می شود . در گذشته میرآبها که کارشان تقسیم آب بین قصبات و باغات کشاورزی کشاورزان بوده یا در هنر سوزن دوزی زنان بلوچ وقتی زنهای مسن تر طرح های اصلی تر را می دوزند و ریزه کاری را در سوزن دوزی به دختران جوانتر می سپارند و در نهایت فروش این سوزن دوزی و سکه دوزی ها باعث می شود به نوعی به اقتصاد خانواده کمک نماید ما شاهد سازمان مردم نهاد و تشکل غیردولتی در بطن جامعه هستیم ، امروزه تشکل های غیردولتی کارکردهای متعدد و متنوعی دارند ، لذا در شهرستان ایرانشهر نیز NGO ها حضور پررنگی دارند که به معرفی چند تشکل موفق تر به شرح ذیل می پردازیم :

1-  مؤسسه خیریه خاتم الانبیاء :
این مؤسسه به امورات خیریه و کمک های مردمی پرداخته و عملکرد شاخصی در کارهای عام المنفعه داشته و در    حوزه های مختلف به دانشجویان ،  دانش آموزان کم بضاعت و زنان بدسرپرست یا بی سرپرست کمک های مناسبی را انجام می دهند .
2-  مؤسسه بوستان مادر :
 این مؤسسه که تقریباً  تشکل نوپایی است و حدود یکسال از عمر آن می گذرد به زنان و کودکان بد سرپرست کمکهای موردی داشته و برخی خدمات پزشکی خاصی را نیز به افراد نیازمند و کم توان ارائه می نمایند . برگزاری یک نمایشگاه از آثار و مصنوعات افراد تحت پوشش مؤسسه بسیار قابل توجه بوده و با استقبال همشهریان ایرانشهری قرار گرفت .
3- موسسه آهنگ بلوچ :
این مؤسسه عملکرد شاخصی از حضور در جشنواره های مختلف شهرستانی ، استانی و منطقه ای داشته و غالباً  اعضای جوان این  مؤسسه هنرمند می باشند و در کارهایی از قبیل موسیقی ، نمایش و نمایشگاهی مشارکت دارند ، آخرین موفقیت این مؤسسه توفیق گروه موسیقی در جشنواره ملی جوانان کشور بود .
4- موسسه بلوچستان :
این موسسه یک تشکل غیردولتی است که غالباً در زمینه ادبیات بومی منطقه و گرامیداشت شعرا و ادبای منطقه فعال می باشد .
5- انجمن عصای سپید:
این موسسه متعلق به نابینایان منطقه می باشد که قصد دارد این قشر را در کنار هم جمع نماید. 

وضعیت اجتماعی :
مردم شهرستان ایرانشهر غالباً در کنار قنوات ، رودخانه ها ،چشمه ها وسایر منابع آبی ساکن شده اند ، بنابراین غالباً دارای زندگی یکجانشین وکشاورزی بوده وبرخی مناطق عشایری دارای دامدارانی کوچ رو بوده است که تأثیرات عواملی مثل خشکسالی های متعدد ،کاهش منابع آبی ومحدودیت مرتع باعث شده که غالباً این افرد از شرایط سخت کوه نشینی به کومه نشینی در سکونت گاههای غیرمجاز وحاشیه نشینی در جوار شهرهای ایرانشهر ،محمدان وبمپور مراجعه نمایند .یکی از برجسته ترین نکات قابل تأمل در شهرستان ایرانشهر بعد از یک دهه خشکسالی مسأله مهم حاشیه نشینی می باشد که شاخص ترین نماد آن را در روستاهایی مثل کریم آباد ،حاجی آباد، رسول آباد ،سرزه ، علی آباد ،چاه جمال ،تمپ ریگان ،محمدان ،محله نورآباد بمپور  وکلینک تاج محمد خانی و خیرآباد نایگون ملاحظه کرد که با عنایت به محدودیت منابع اعتباری به عنوان مثال برای توسعه شبکه برق ،گرفتاریهای مالکیت اراضی و زمین هایی که به اشغال این خانوارها درآمده وموضوعات مطروحه در شورای حفاظت از اراضی از گرفتاریهای اساسی مسئولان محلی ودستگاههای اجرایی در این مناطق می باشد .بلحاظ روانشناسی با توجه به جبر جغرافیایی در منطقه غالباً مردم درونگرا هستند ولی پیوند عشیره ایی وطایفه ایی این مردم ووجود فرهنگهای مؤثر ومثبت مثل حشر ،مدد ،میار و بجار باعث شده که مردم در غالب اعضای طوایف وتیره های مختلف با هم همبستگی وتعاون سازنده ایی داشته باشند .
از سایر پدیده هایی که به عنوان معضل می توان از آن یاد نمود بحث هجوم ماسه بادی ها در قسمت غربی و جنوبی شهرستان ایرانشهر پشت رودخانه بمپور ، بمپور ، قاسم آباد  ، شمس آباد و... می باشد که تأثیرات اجتماعی سوئی بر مردم گذاشته ولازمست با توجه به ناکافی بودن اعتبارات استانی برای برخورد با این پدیده با یک عزم راسخ و راستین به دنبال کسب ردیف اعتباری ملی وکشوری برای این بحث بود.

وضعیت امنیتی شهرستان
تنوع واختلاط جمعیتی که بواسطه مهاجرپذیری ، وسیع بودن ، دارا بودن امکانات مناسب  کشاورزی وصنعتی وداشتن    7 راه خروجی که پیشتر از آن گفتیم باعث شده که تقریباً ایرانشهر به عنوان حیاط خلوتی برای تخلیه جرائم ومجرمین استان ومنطقه باشد ، لذا مهمترین مؤلفه برای تبیین امنیت مشارکت مردم واهتمام آنها به امر امنیت می باشد که طبیعتاً با برخوردهای مناسب دستگاههای امنیتی ، نظامی وانتظامی وبرخوردهای الگویی با برنامه ریزی ارشادی واجباری می توان مردم را در این امرمهم و حیاتی به کارگیری نمود .
خوشبختانه در ماههای اخیر با حضور به موقع وکشفیات مناسب مواد مخدر ومسدود شدن مرز موضوع موادمخدر و ترانزیت آن بصورت عمده به شکل قابل توجهی کاهش یافته  است .

موقعیت جغرافیایی و ویژگیهای طبیعی

شهرستان ایرانشهر در ناحیه مرکزی بلوچستان با مساحتی بالغ بر 30200 کیلومتر مربع و با ارتفاع متوسط591 متر از سطح دریا در فاصله 345 کیلو متری مرکز استان سیستان و بلوچستان واقع و 15 درصد وسعت استان را به خود اختصاص داده است .

این شهرستان از شمال به شهرستان های خاش ,از شرق به سراوان , از جنوب به شهرستان های سرباز و نیکشهر و از غرب به استان کرمان و دشت جازموریان محدود است .

شامل 4 بخش ( مرکزی , بمپور , بزمان و دلگان ) و شهرهای ایرنشهر , بزمان , گلمورتی و 10 دهستان ( حومه , بمپور شرقی  بمپور غربی , دامن , ابتر ,آب  رئیس , بزمان , دگان , هودیان و جلگه چاه هاشم ) می باشد .

از مهمترین ارتفاعات این شهرستان می توان به رشته کوههای بزمان با قله آتشفشانی  نیمه فعال ان اشاره نمود که با ارتفاع 3497 متر از سطح دریا پس از کوه تفتان مرتفع ترین ناهمواری استان سیستان و بلوچستان محسوب می گردد . کوه خضر نیزاز مهمترین قله های رشته کوههای بزمان  می باشد .

آب و هوای این شهرستان بواسطه وجود مناطق کوهستانی و مناطق پست شدیدا تحت تاثیر عوارض جغرافیایی و پستی و بلندی های متنوع ان می باشد ولی عموما دارای آب و هوای گرم و خشک و گاها شرجی بوده که تحت تاثیر باد های موسمی منطقه قرار دارد .متوسط درجه حرارت در تابستان 45 درجه و حداقل دما در زمستان 2 درجه سانتی گراد بالای صفر می باشد .

 منابع آبی

 شهرستان ایرانشهر در مقایسه با سایر  شهرستان های استان از نظر آب های زیر زمینی و سطحی از وضعیت بهتری برخوردار بوده و در حال حاضر عمده منابع تامین آب شهرستان ,رود خانه های فصلی و دائمی دامن و رودخانه بمپور می باشد . که از

ارتفاعات کارواندر  سر چشمه گرفته و پس از طی مسیری تقریبا 170 کیلومتری به ریگزار جازموریان می ریزد.

 پیشینه تاریخی

نام اولیه و کهن ایرانشهر  پره , پهره و معرب آن فهره می باشد که با توجه به متون مورخان ( ایرانی و غیر ایرانی ) باستان به این ناحیه گدروزیا  یا بلوچستان جنوبی اطلاق می شده است . مورخان و جغرافی نویسان اسلامی نیز از این مکان با عنوان فهره و یا فهلفهره یا فهرج در ناحیه مکران یاد نموده اند نام کنونی ایرانشهر از قدیم الایام  به عنوان یکی از کانونهای استقرار بشر تا کنون مطرح بوده است به گونه ای که در تمامی نقاط این شهرستان میتوان شواهد  متعددی از آثار سکونت بشر یافت نمودسایت های باستانی همچون بمپور , چاه حسینی , خوراب , اسپیدژ , سعید آباد , دامن و .... از این جمله اند ایرانشهر در دوره های تاریخی و اسلامی نیز از شکوه و رونق خاصی برخوردار بوده است به گونه ای که قلعه بمپور از دوران تاریخی (ساسا نیان ) و شمار فراوانی قلعهاز دوره اسلامی همچون بمپور , ابتر , ناصری , دامن و... گواه بر این مداعا است . بمپور در دوره افشاریان تا قاجاریه بعنوان مرکز حکمرانی بلوچستان جنوبی ( مکران ) ایفای نقش می نموده است . به گونه ای که ایالت کرمان و مکران بلوچستان به مرکزیت بمپور توسط حاکمی واحد اداره می شده است . اما پس از دوره قاجار با مرکزیت یافتن ایرانشهر بعنوان مرکز شهرستان ایرانشهر و ساخت قلعه ای عظیم در ان بمپور به یکباره اقتدار نظامی و سیاسی و حکمرانی خود را از دست داده و مرکزیت و مقر حکومت بلوچستان از بمپور به ایرانشهر انتقال و از این پس شهر به سرعت رشد نموده و گسترش می یابد .

  مردم بلوچستان از قدیم الایام به صفات نیکویی همچون سخت کوشی و مهمان نوازی شهره بوده اند .

 بر اساس آخرین سر شماری سال 1385 کل جمعیت این شهرستان 274136 نفر بوده است که از این میان 143715 نفر آن را جمعیت شهری و 130421 نفر را جمعیت روستایی تشکیل می دهند .

دین اکثریت قاطع مردم ایرانشهر اسلام و با گرایش های مذهبی اهل سنت و شیعه بوده زبان مردم ایرانشهر در بلوچستان بلوچی می باشد که در مناطق مختلف بلوچستان با گویش های مختلف و متفاوت رواج دارد این زبان همانند زبان های رایج گیلکی و کردی ریشه زبان پهلوی میانه دارد .

عمده ترین شیوه های معیشتی مردمان ایرانشهر کشاورزی , دامداری , تجارت و صیادی و صنایع دستی  می باشد .

عشایر بلوچ درصد بالایی از ساکنان مناطق روستایی و غیر شهری شهرستان ایرانشهر را تشکیل می دهند که عمدتا در سیاه چادر ها (گدام ) و کپر های ساخته شده از شاخ و برگ نخل خرما و داز زندگی می کنند , عمده معیشت این خانوار ها از طریق نگه داری دام خصوصا بز  می باشد .

 اعیاد

 از مهمترین اعیاد آنها اعیاد مذهبی غدیر ,قربان و فطر به همراه مناسبت های دیگری همچون مبعث پیامبر (ص) نیمه شعبان و سالروز ولادت ائمه اطهار می باشد .

 شعر و موسیقی محلی

 موسیقی ایرانشهر طی سالیان دراز گرما بخش شادی و شور مردم این سامان بوده است  سازه هایی مثل قیچک ,رباب , بنجو , تمبورک ,و دهلک و سازهای ضربی مانند تشت و کوزه که خاص منطقه است وسعتی در خور توجه به موسیقی این خطه داده است . دهل و سرنا از دیگر ساز های رایج بویژه در منطقه دلگان رونق افزای جشن و سرور می باشد . از انواع موسیقی در شهرستان می توان  موسیقی های رزمی , مجلسی و عرفانی و حماسی را نام برد .

از استادان و هنرمندان بنام ایرانشهر می توان از استاد شیر محمد اسپندار نوازنده دونلی و غلامرسول دینار زهی خواننده و نوازنده موسیقی بلوچی و قادر بخش آبسالان شاعر معاصر نام برد .

 بازیهای محلی

تنوع و تعدد بازی های سنتی در بلوچستان گسترده است برخی از این بازیها عبارتند از تلکی , هپت سنگ , هدکان رو , لکرشانکی , سرسره بازی و ....

  پوشاک

پوشش مردان و زنان بلوچ بسیار ساده و در عین حال زیبا و مناسب برای اقلیم بلوچستان  می باشد .عموما پوشاک مردان بلوچ شامل یک پیراهن بلندو شلوار گشاد  و بسیار پرچین به همراه دستار یا لنگی بردور سر می باشد . پوشاک زنان بلوچ نیز تقریبا مشابه پوشاک مردان است با این تفاوت که بخشهایی از سر آستین , سر پارچه و قسمت پیش و جلوی پیراهن را با قطعات پارچه با زیبا ترین نقش های بومی و محلی رنگارنگ  سوزن دوزی شده و تزئین نموده اند , رنگ و نقش این تزئینات سوزن دوزی شده در مناطق مختلف بلوچستان اندکی با هم متفاوت می باشد .

  صنایع دستی و هنر های سنتی

 در بلوچستان در کنار زندگی متداول روز مره , دستان هنرمند زنان و مردان بلوچ دست ساخته ها و دست بافته های زیبایی را خلق می کنند که جهت استفاده خود و جهت فروش به نقاط دیگر صادر می شود . سوزن دوزی , تکه دوزی , بلوچی دوزی , گلیم , حصیر , سبد , زیور آلات سنتی  و البسه محلی از مشهورترین صنایع دستی و محصولات این شهرستان می باشد .

 سوزن دوزی

شاخص ترین هنر مردم بلوچستان سوزن دوزی می باشد این هنر که از هنر های پر سابقه و اصیل این منطقه است  عبارت است از نقش آفرینی زنان بلوچ با سوزن و نخ های رنگی بروی قطعه ای پارچه .سوزن دوزی مهمترین هنر زنان بلوچ است که با اندکی تغییر در نقش مایه ها در تمامی نقاط بلوچستان مشاهده می گردد .

 سفال گری

با توجه به پژوهش های باستان شنا سی انجام یافته در سایت های مهم باستانی  این شهرستان سابقه تولید  و استفاده از ظروف سفالی  به 7000 سال قبل باز می گردد . از مهمترین مناطق باستانی متعلق به هزاره های چهارم و سوم پیش از میلاد در شهرستان ایرانشهر می توان به سایت های باستانی چاه حسینی , خوراب , بمپور , دامن , اسپیدژ و چگردو و ... اشاره نمود  که در آن مجموعه ای متنوع از دهها هزار بقایای ریز سفالی با فرمهای گوناگون همچون کاسه , خمره , سبو , پیاله و کوزه و...

با خمیره های نخودی , قرمز و خاکستری منقوش و یا نقوش گیاهی جانوری و هندسی وجود دارد . نقش مایه عمده سفال ها ی بلوچستان را نقوش گیاهی و جانوری بومی و محلی همچون نقش نخل خرما , و نقوش حیواناتی همچون نقوش عقرب و پرندگان و.. . تشکیل می دهند .

 حصیر بافی

  از دیگر هنرهای دستی ایرانشهر  می توان به حصیر بافی ( بوریا بافی و پرده بافی ) اشاره نموده ، مواد اولیه حصیر از نوعی درخت وحشی خرما به نام داز که در کنار رود خانه ها می روید ، تهیه می گردد . از محصولات عمده آن می توان به زیر انداز سجاده ، پرده و سبد و... اشاره کرد .

  جاذبه های تاریخی

پیشینه پژوهش های باستان شناختی شهرستان ایرانشهر :

  شهرستان ایرانشهر بواسطه قرار گیری در شاه راه ارتباطی فرهنگ های بزرگ پیش از تاریخ منطقه ، در بردارنده مجموعه ای از کهن ترین ، با ارزش ترین و مهمترین سایت های باستانی و تاریخ می باشد .

با توجه به سابقه مطالعات باستان شناختی پژوهشگران و محققان داخلی و خارجی در اسپیدژ و چگرد مهمترین کانون های استقراری با فرهنگهای بمپور و جازموریان در منطقه شناسایی گردید که در نوع خود از نظر تنوع آثار و تکنیکهای فنی بکار رفته در هزاره های چهارم و سوم ق . م بی نظیر می باشد .

 قلعه ناصری

 این قلعه زیبا در مرکز شهر ایرانشهر واقع شده است و یکی از وسیعترین و در عین حال زیباترین قلعه منطقه محسوب می گردد . در گذشته از آن به عنوان مرکز حکمرانی ایالت بلوچستان استفاده می شده است .

ناصر الدوله فرمانروا حاکم وقت ایالت کرمان و بلوچستان پیشنهاد ساخت یک دژ نظامی عظیم را در محل فعلی شهر ایرانشهر (فهرج یا پهره قدیم ) به ناصر الدین شاه قاجار می دهد ، ناصر الدین شاه با ساخت قلعه در فهرج موافقت می نماید و بدین طریق کار ساخت قلعه در سال 1264 ه . ق توسط شخصی بنام استاد حسین معمار باشی کرمانی آغاز و پس از هفت سال به پایان رسید و از آن پس بنام قلعه ناصریه نامیده می شود .

پس از ساخت این قلعه عظیم و مستحکم مرکز حکمرانی بلوچستان از بمپور به ایرانشهر منتقل می گردد .

پس از استقرار دوست محمد خان این قلعه  با حکمرانی محلی این حاکم به قلعه دوست محمد خان نیز نامیده می شود .

 اسپیدژ

یکی از مهمترین کانون ها و مراکز استقرارمتعلق به دوران پیش از تاریخ و هزاره های سوم و دوم پیش از میلاد در شهرستان ایرانشهر اسپیدژ می باشد .

اسپیدژ در سال 1381  توسط سازمان میراث فرهنگی شناسایی و با شماره 6745 در فهرست آثار ملی کشور ثبت گردید .

گورستان اسپیدژ حدود 25 هکتار وسعت دارد  و آثار دو دوره متمایز دوره اسلامی و دوره پیش از تاریخ را در بر دارد . دوره اسلامی ان دارای قلعه سنگی , استحکامات سنگ چین و قبور آن می با شد .

آثار دوران پیش از تاریخ این بخش مربوط به دو دوره کوتاهتر زمانی , هزاره سوم قبل از میلاد  و عصر برنز و دیگری اواسط هزاره دوم قبل از میلاد و اواخر عصر برنز جدید و آغاز عصر آهن می باشد .

 بمپور

 بمپور واقع در 25 کیلومتری غرب ایرانشهر با دارا بودن 20 اثر مهم ( تپه پیش از تاریخ و قلعه تاریخی ) نقش مهمی را در روشن شدن زوایای تاریک تاریخ بلوچستان را در برهه ای از زمان دارا است . در خصوص وجه تسمیه بمپور برخی بر این عقیده اند که این شهر ساخته بهمن پسر اسفندیار است و نام اولیه آن بهمن پور بوده است که به تدریج بمپور شده است ولی در واقع آنرا از این رو بمپور می نامند که این قلعه تقریبا مشابه ارگ بم کرمان ولی در مقیاسی کوچکتر است .

برفراز تپه ای عظیم و مصنوعی احداث شده است زمان ساخت آن اگرچه دقیقا مشخص نیست ولی با توجه به سبک معماری و نحوه ساخت و برج و باروهای آن حداقل می بایست تاریخ ساخت آن به سده4 هجری باز گردد ولی با توجه به کاربرد های خشت های قطور و بزرگ با اندازه خشت های رایج دوره ساسا نی و همچنین شباهت  قلعه بمپور به بنا های دوره ساسانی منطقه از جمله قلعه دختر کرمان و ارگبم تاریخ ساخت آن می تواند به دوره ساسا نیان و قبل از اسلام نیز باز گردد ...

 جاذبه های طبیعی

 جاذبه های طبیعی و اقتصادی

شهرستان ایرانشهر به واسطه گستردگی و تنوع اقلیم دارای منابع طبیعی و اقتصادی گوناگونی می باشد که از مهمترین آنها می توان به منابع معدنی و انواع کانسار ها منابع و تولیدات کشاورزی همچون باغات نخیلات , صیفی جات و مرکبات و همچنین صنایع دستی و سنتی مانند گلیم بافی و حصیر بافی , سکه دوزی و آئینه دوزی و سفالگری و همچنین مشاغل صنعتی بازرگانی اشاره نمود .

 پوشش گیاهی

پوشش گیاهی مناطق مختلف کوهستانی و نیمه کوهستانی با مناطق جلگه ای و پست و هموار این شهرستان متفاوت می باشد انواع گونه های جنگلی داز ,کهور , کلیر ,چگرد , چش و کنار و ... را نام برد

علاوه بر گیاهان و درختچه های یاد شده گیاهانی همچون کلیر , مشکک , ریش بز , سداپ , بنگ دانه , وگون و درمنه و حنا , بارهنگ , پوته , اسپند و.... با مصارف دارویی نیز در این شهرستان می روید .

ساختمان بیت مقام معظم رهبری

 بنای یاد شده متعلق به آقای پرویز فاضلی بوده که در خیابان ولایت کوچه 18 واقع شده است  ملک مذکور در زمان رژیم ستم شاهی پذیرای مقام معظم انقلاب اسلامی حضرت آیت الله خامنه ای بوده که معظم له دوران تبعید را در آنجا سپری نموده است .این مکان در سال 70 از سوی صاحب آن به عنوان یاد بودی از اقامت رهبر انقلاب به سازمان میراث فرهنگی اهدا شده است .

 جاذبه های طبیعی

 در شهرستان ایرانشهر  9 چشمه آبگرم معدنی وجود دارد که معروفترین آنها چشمه آبگرم بزمان است .

این چشمه در بخش بزمان در فاصله 100 کیلومتری شمال غربی ایرانشهر واقع شده است . چشمه آبگرم از شکاف سنگها بیرون می آید علت  گرمی آب فعالیت های آتشفشان است که  دمای آب 5/35 درجه است .

 رود خانه دامن

رود خانه زیبای دامن که از مجاورت روستایی به همین نام میگذرد که از دیگر مواهب طبیعی بکر منطقه بلوچستان به شمار می رود که مناظری بدیع و دل پذیر از ترکیب نخلستان های صبور و سر افراز و شالیزار خرم و پر بار را یکجا پدید آورده است .